เอกสิทธิ์ หรือ Privilege นั้น หมายถึง สิทธิพิเศษที่ให้แก่บุคคลโดยเฉพาะ ซึ่งในทางกฎหมายรัฐธรรมนูญนั้น ก็คือ สิทธิเด็ดขาดของสมาชิกรัฐสภาที่จะแสดงความคิดเห็น หรือการกระทำอย่างอื่นโดยมิให้บุคคลอื่นสอดมาเกี่ยวข้องโดยการเก็บเอาไปฟ้องร้องว่ากล่าวในทางใด ๆ ทั้งนี้ เอกสิทธิ์ จะมีลักษณะตลอดไป กล่าวคือ เมื่อเป็นเอกสิทธิ์แล้ว ก็ไม่อาจนำเรื่องนั้นไปฟ้องร้องอีกไม่ว่าในเวลาใดก็ตาม

เอกสิทธิ์ (รวมถึงความคุ้มกันด้วย) เป็นแนวคิดที่มีต้นกำเนิดมาระบบรัฐสภาของสหราชอาณาจักร เนื่องจากในคริสต์ศตวรรษที่ 14 และ 15 สมาชิกรัฐสภาของอังกฤษโดยเฉพาะสมาชิกรัฐสภาสามัญ (House of Common) มักถูกจับกุมและฟ้องร้องในข้อหากล่าวคำใส่ร้ายป้ายสีเป็นการหมิ่นพระบรมเดชานุภาพพระมหากษัตริย์แห่งสหราชอาณาจักร

โดยเฉพาะในรัชสมัยพระเจ้าริชาร์ดที่ 2 ได้มีการจับกุมและฟ้องร้องให้ลงโทษผู้แทนราษฎรซึ่งเสนอร่างกฎหมายลดค่าใช้จ่ายในราชสำนักของพระเจ้าริชาร์ดที่ 2 ต่อสภา ในข้อหาทรยศต่อกษัตริย์ โดยอ้างว่า “เสรีภาพในการพูด ซึ่งได้ให้แก่พวกท่านไม่ได้หมายความว่าจะให้ท่านพูดตามที่ท่านประสงค์ท่านมีสิทธิ์แต่เพียงจะกล่าวคำว่าเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วยเท่านั้น” แม้สมาชิกรัฐสภาจะทัดทานอย่างไรพระเจ้าริชาร์ดที่ 2 ก็ทรงเพิกเฉยไม่นำพา

จนกระทั่งใน ค.ศ. 1688 หรือราว พ.ศ. 2231 จึงได้มีการตราพระราชบัญญัติว่าด้วยสิทธิ หรือ Bill of Rights ขึ้น เพื่อคลี่คลายปัญหาดังกล่าว โดยกำหนดว่า ในการพูดและอภิปรายรวมตลอดถึงการดำเนินการใด ๆ ในรัฐสภาตามอำนาจหน้าที่นั้น ไม่อาจนำไปฟ้องร้องในศาลใดศาลหนึ่งได้เลย นอกจากจะเป็นการกระทำนอกรัฐสภา

ทั้งนี้ ก็เพื่อให้สมาชิกรัฐสภาสามารถทำหน้าที่ฝ่ายนิติบัญญัติในการตรากฎหมาย แสดงความคิดเห็น อภิปราย และตรวจสอบการงานของฝ่ายบริหารได้อย่างเต็มที่ โดยไม่ต้องเกรงกลัวต่อการฟ้องร้องดำเนินคดีใด ๆ เพราะหากปราศจากเอกสิทธิ์ดังกล่าวนี้แล้ว การจะกล่าวถ้อยคำหรือกระทำการใด ๆ ในการทำหน้าที่ ย่อมมีข้อจำกัดตามกฎหมาย ซึ่งอาจจะทำให้การทำหน้าที่ของผู้แทนราษฎรไม่มีประสิทธิภาพอย่างที่พึงมี

หลักการจาก Bill of Rights นี้ เป็นที่ยอมรับทั้งในวงวิชาการ และรัฐสภาเป็นอย่างมาก ซึ่งส่งผลให้ในเวลาต่อมารัฐธรรมนูญของประเทศต่าง ๆ ก็ได้นำเรื่องนี้ไปบัญญัติรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญเช่นกัน

ปัจจุบัน หลักการเรื่อง เอกสิทธิ์ของสมาชิกรัฐสภา ถูกบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 124 ว่า “ในที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎร ที่ประชุมวุฒิสภา หรือที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภาสมาชิกผู้ใดจะกล่าวถ้อยคำใดในทางแถลงข้อเท็จจริง แสดงความคิดเห็นหรือออกเสียงลงคะแนน ย่อมเป็นเอกสิทธิ์โดยเด็ดขาด ผู้ใดจะนำไปเป็นเหตุฟ้องร้องว่ากล่าวสมาชิกผู้นั้นในทางใด ๆ มิได้...