คดีแพ่งคืออะไร ร้ายแรงไหม ? บทความนี้มีคำตอบ อัพเดทล่าสุด 2025

คดีแพ่ง คืออะไร ? 

คดีแพ่ง คือ ข้อพิพาททางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับสิทธิ หน้าที่ หรือผลประโยชน์ระหว่างเอกชนกับเอกชน หรือเอกชนกับรัฐที่มิใช่คดีอาญา 

กล่าวคือ ไม่ได้เป็นเรื่องของการกระทำความผิดทางอาญาที่มีโทษจำคุกหรือปรับโดยตรง แต่เป็นเรื่องของ สิทธิและหน้าที่ในชีวิตประจำวัน เช่น การกู้ยืมเงิน การผิดสัญญา การซื้อขาย การเช่าบ้าน มรดก การละเมิด เป็นต้น 

คดีแพ่งร้ายแรงไหม ? 

โดยหลักแล้วคดีแพ่งไม่ได้มีโทษปรับหรือจำคุกดังเช่นคดีอาญา แต่ความร้ายแรงของคดีแพ่งขึ้นอยู่กับผลทางทรัพย์สิน 

เช่น การยึดทรัพย์ การอายัดเงินเดือน การอายัดบัญชีธนาคาร หรือการถูกฟ้องเรียกค่าเสียหายเป็นเงินจำนวนมาก ดังนั้น คดีแพ่งจึงอาจไม่ได้ทำให้สูญเสียอิสรภาพ แต่มีผลกระทบต่อชีวิต การเงิน และทรัพย์สินได้อย่างมาก 

กรณีใดบ้างที่ถือเป็นคดีแพ่ง ?

คดีแพ่งมีหลากหลายประเภท โดยผู้เขียนสามารถยกตัวอย่างคดีแพ่งที่สามารถพบได้ในชีวิตประจำวัน ดังต่อไปนี้ 

1. คดีแพ่งที่เกี่ยวกับสัญญา เช่น ฟ้องผิดสัญญากู้ยืม ผิดสัญญาซื้อขาย ผิดสัญญาเช่า เป็นต้น 
2. คดีแพ่งเกี่ยวกับความรับผิดในมูลละเมิด เช่น การทำร้ายร่างกายกัน การทำให้ทรัพย์สินผู้อื่นเสียหาย คดีเรียกร้องค่าเสียหายจากอุบัติเหตุ เป็นต้น 
3. คดีแพ่งเกี่ยวกับครอบครัว เช่น การฟ้องหย่า แบ่งสินสมรส อำนาจปกครองบุตร เป็นต้น 
4. คดีมรดก เช่น ฟ้องแบ่งมรดก ตั้งผู้จัดการมรดก เป็นต้น 
5. คดีแพ่งเกี่ยวกับทรัพย์สิน เช่น คดีฟ้องขับไล่ ฟ้องเพิกถอนการโอนที่ดิน ร้องขอแสดงกรรมสิทธิ์โดยการครอบครองปรปักษ์ เป็นต้น 

ขั้นตอนการฟ้องและดำเนินคดีแพ่ง 

1. ปรึกษาทนายความ 

เมื่อมีข้อพิพาทเกี่ยวกับคดีแพ่งแล้ว ต้องดำเนินการนำข้อเท็จจริง รายละเอียด ตลอดจนพยานหลักฐาน ปรึกษาทนายความที่ไว้วางใจ เพื่อพิจารณาความเป็นไปได้ของคดีและจัดทำคำฟ้องเพื่อยื่นต่อศาล 

2. โจทก์ยื่นคำฟ้องต่อศาล 

เมื่อทนายความจัดทำคำฟ้องตามข้อเท็จจริงที่ได้รับเรียบร้อยแล้ว ต้องยื่นฟ้องต่อศาลที่มีเขตอำนาจ 

3. จำเลยยื่นคำให้การ 

หากคุณเป็นจำเลยในคดีแพ่ง เมื่อได้รับสำเนาคำฟ้องจากโจทก์แล้ว ควรนำสำเนาคำฟ้องนั้นไปปรึกษาทนายความที่ไว้วางใจเช่นกัน เพื่อหาแนวทางในการต่อสู้คดี และจัดทำคำให้การเพื่อยื่นต่อศาลภายในกำหนดเวลาที่กฎหมายกำหนด 

4. สืบพยานหลักฐานคดีแพ่ง 

เมื่อศาลได้รับคำฟ้องและคำให้การแล้ว ในทางปฏิบัติศาลมักจะไกล่เกลี่ยให้คู่ความตกลงกันก่อน หากไม่สามารถเจรจาไกล่เกลี่ยกันได้ ศาลจะดำเนินการสืบพยานต่อไป โดยทั้งโจทก์และจำเลยต้องนำพยานหลักฐานต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์ต่อตน มาประกอบการสืบพยานต่อศาล 

5. คำพิพากษาคดีแพ่ง 

เมื่อการสืบพยานเสร็จสิ้นแล้ว ศาลจะมีคำพิพากษา โดยฝ่ายที่ชนะคดีอาจดำเนินการบังคับคดีต่อไป และฝ่ายที่แพ้คดีอาจอุทธรณ์หรือฎีกาต่อไปได้ตามขั้นตอน 

ค่าใช้จ่ายในการดำเนินคดีแพ่ง

ในคดีแพ่งนั้น โดยหลักแล้วจะมีค่าใช้จ่ายที่จำเป็นอยู่ 2 ส่วนหลัก ๆ คือ ค่าธรรมเนียมศาลและค่าทนายความ 

1. ค่าธรรมเนียมศาล 

เมื่อโจทก์ยื่นคำฟ้องต่อศาล ไม่ว่าจะเป็นคดีที่มีทุนทรัพย์หรือไม่ โจทก์ต้องเสียค่าธรรมเนียมต่อศาล โดยหากเป็นคดีที่ไม่มีทุนทรัพย์หรือคดีที่เริ่มต้นด้วยการยื่นคำร้องต่าง ๆ เช่น คดีร้องจัดตั้งผู้จัดการมรดก ผู้ยื่นคำร้องต่อศาล ต้องเสียค่าธรรมเนียมศาล 200 บาท 

แต่หากคดีนั้นเป็นคดีที่มีทุนทรัพย์ เช่น คดีฟ้องเรียกค่าเสียหาย คดีฟ้องตามสัญญากู้ เป็นต้น โจทก์ผู้ยื่นคำฟ้องต่อศาล ต้องเสียค่าธรรมเนียมศาลร้อยละ 2 ของจำนวนทุนทรัพย์ 

นอกจากนี้ ค่าธรรมเนียมที่ต้องชำระต่อศาลนั้น อาจมีค่าใช้จ่ายอื่น ๆ เช่น ค่าส่งหมาย ค่าประกาศ เป็นต้น 

2. ค่าทนายความ

ตามตกลง โดยส่วนใหญ่จะพิจารณาจากประเภท รวมถึงความยากง่ายของคดี

อายุความคดีแพ่ง 

อายุความ หมายถึง ระยะเวลาที่กฎหมายกำหนดให้คู่กรณีต้องใช้สิทธิฟ้อง หากพ้นกำหนดจะฟ้องไม่ได้ เช่น 

• คดีฟ้องเรียกเงินกู้ที่ไม่มีข้อตกลงให้ผ่อนชำระ มีอายุความ 10 ปี (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 193/30) 
• คดีฟ้องเรียกเงินกู้ที่มีขอตกลงให้ผ่อนชำระ มีอายุความ 5 ปี (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 193/33(2)) 
• คดีละเมิด มีอายุความ 1 ปีนับแต่รู้เรื่องและรู้ตัวผู้กระทำ หรือ 10 ปีนับแต่มีเหตุละเมิด (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 448) เป็นต้น 

การฟ้องเรียกค่าเสียหายคดีแพ่ง 

หากบุคคลหนึ่งทำให้ผู้อื่นเสียหายไม่ว่าจะจากเหตุละเมิด หรือเหตุจากการผิดสัญญา เช่น ทำของเสียหาย ทำร้ายร่างกาย หรือผิดสัญญา ผู้เสียหายมีสิทธิ ฟ้องเรียกค่าเสียหายคดีแพ่งได้ 

โดยเรียกได้ทั้ง ค่าเสียหายเป็นตัวเงิน เช่น ค่าซ่อมแซม ค่ารักษาพยาบาล และ ค่าเสียหายที่ไม่ใช่ตัวเงิน เช่น ค่าขาดประโยชน์ทำมาหาได้ ค่าทดแทนความเจ็บปวด 

ภาระการพิสูจน์คดีแพ่งและพยานหลักฐานคดีแพ่ง 

ในคดีแพ่ง ภาระการพิสูจน์คดีแพ่ง จะถือตามหลักผู้ใดกล่าวอ้างผู้นั้นมีภาระการพิสูจน์ (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 84/1) 

ซึ่งโดยส่วนมากแล้ว โจทก์มักเป็นผู้กล่าวว่าจำเลยผิดสัญญา กระทำละเมิด หรืออื่น ๆ หลาย ๆ คดีโจทก์จึงมีภาระการพิสูจน์ ส่วนจำเลยมีสิทธิหาพยานหลักฐานโต้แย้งข้อกล่าวอ้างของโจทก์ เช่น สัญญาเป็นโมฆะ การชำระหนี้เสร็จแล้ว ไม่ได้กระทำละเมิด เป็นต้น 

ซึ่งพยานหลักฐานคดีแพ่งที่มักใช้บ่อย เช่น พยานเอกสาร (สัญญา ใบเสร็จ โฉนดที่ดิน) และพยานบุคคล (ผู้เห็นเหตุการณ์) เป็นต้น 

ระยะเวลาในการดำเนินคดีแพ่ง 

ระยะเวลาคดีแพ่ง โดยทั่วไปตั้งแต่เริ่มฟ้องจนศาลมีคำพิพากษา ใช้เวลาประมาณ 6 เดือนไปจนถึง 1 ปี ขึ้นอยู่กับความซับซ้อนของคดี จำนวนพยานหลักฐาน หรืออาจใช้ระยะเวลาสั้นกว่านี้หากคู่ความสามารถเจรจาตกลงและทำสัญญาประนีประนอมยอมความกันได้ 

แต่หากมีการอุทธรณ์หรือฎีกาต่อไป คดีก็อาจยืดเยื้อไปอีก ซึ่งอาจมีระยะเวลา 2 – 4 ปี 

การไกล่เกลี่ยและการประนีประนอมยอมความในคดีแพ่ง 

• การไกล่เกลี่ยในคดีแพ่ง เป็นขั้นตอนที่ศาลหรือคู่กรณีตกลงกันได้ก่อนศาลมีคำพิพากษา เพื่อประหยัดเวลาและค่าใช้จ่าย 
• การยอมความในคดีแพ่งหรือการประนีประนอมยอมความในคดีแพ่ง คือ การตกลงระงับข้อพิพาทโดยทั้งสองฝ่ายยินยอม เช่น จำเลยยอมชำระหนี้บางส่วน โจทก์ยินยอมลดยอดหนี้ให้ เป็นต้น 

โดยคำยินยอมนี้ ศาลสามารถพิพากษาไปตามที่คู่ความตกลงกันได้ 

คำพิพากษาในคดีแพ่ง 

เมื่อศาลพิจารณาพยานหลักฐานแล้ว ศาลจะมีคำพิพากษา ซึ่งอาจตัดสินให้โจทก์ชนะหรือจำเลยชนะ หากฝ่ายใดไม่พอใจในคำพิพากษาของศาล ฝ่ายนั้นสามารถอุทธรณ์หรือฎีกาต่อไปได้ ตามเงื่อนไขและขั้นตอนที่กฎหมายกำหนด 

การบังคับคดี 

ในคดีแพ่งหากศาลมีคำพิพากษาแล้ว แต่จำเลยไม่ปฏิบัติตามคำพิพากษา หรือคำบังคับของศาล โจทก์สามารถขอศาลออกหมายบังคับคดีได้ เช่น

• การยึดทรัพย์ เช่น บ้าน ที่ดิน รถยนต์ เพื่อนำออกขายทอดตลาด
• อายัดเงินเดือน กล่าวคือ หากลูกหนี้ตามคำพิพากษาเป็นลูกจ้าง สามารถอายัดเงินเดือนได้ตามสัดส่วนที่กฎหมายกำหนด แต่หากลูกหนี้ตามคำพิพากษาได้รับเงินเดือนไม่เกินเดือนละ 20,000 บาท หรือเป็นเงินเดือนจากการที่เป็นข้าราชการ เจ้าหนี้ตามคำพิพากษาจะไม่สามารถอายัดเงินเดือนนั้นได้ (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 302) 

คุ้มครองชั่วคราวคดีแพ่ง 

ในบางกรณี คู่กรณีสามารถยื่นขอคุ้มครองชั่วคราวได้ เช่น ขอศาลสั่งห้ามจำเลยโอนที่ดินระหว่างพิจารณาคดี หรือขอศาลสั่งให้งดใช้สิทธิในบางประการ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดความเสียหายก่อนคดีสิ้นสุด 

ถอนฟ้องคดีแพ่ง 

โจทก์สามารถถอนฟ้องคดีแพ่งได้ หากยังไม่มีคำพิพากษา และศาลอนุญาต ซึ่งในทางปฏิบัติมักเกิดขึ้นเมื่อคู่กรณีตกลงกันได้ หรือได้รับการชำระหนี้แล้ว