โจทก์ฟ้องมีใจความสำคัญว่า จำเลยได้เช่าช้างโจทก์ไป 2 เชือกเพื่อชักลากไม้ โดยตกลงว่าจำเลยจะไม่ใช้ช้างทำงานตรากตรำจนเกินขอบเขตและจะดูแลรักษาให้มีสุขภาพสมบูรณ์ดีอยู่เสมอ หากเกิดความเสียหายขึ้นจำเลยยอมรับผิดทั้งสิ้นเว้นแต่ที่เกิดขึ้นจากโรคแอนแทรค (anthrax)แต่จำเลยมิได้ดูแลและรักษาช้างตามข้อตกลงกลับใช้ช้างตรากตรำทำงานจนเกินขอบเขต เป็นเหตุให้ช้างอดหยากผอมโซไม่มีกำลัง ต่อมาจำเลยบอกว่าช้างพังคุณกลิ้งลงห้วยตายเสียแล้วโจทก์จึงขอให้จำเลยใช้ราคาค่าช้าง 12,000 บาท จำเลยปฏิเสธ จึงขอให้ศาลบังคับให้ใช้เงินดังกล่าว

จำเลยให้การต่อสู้หลายประการ เป็นต้นว่า มิได้ใช้ช้างทำงานเกินขอบเขต ได้ดูแลรักษาอย่างดี ช้างตายเวลากลางคืนระหว่างที่ปล่อยเลี้ยงตามประเพณีเหตุที่ช้างตายเป็นเหตุสุดวิสัยฯ

คู่ความแถลงรับข้อเท็จจริงกันปรากฏตามรายงานฯ ลงวันที่ 18 กันยายน 2505 ว่า

1. โจทก์จำเลยทำสัญญาเช่าช้างกัน ข้อความในสัญญาเช่าถูกต้องตรงตามที่ปรากฏในสำเนาสัญญาท้ายฟ้อง

2. ช้างพังคุณตายขณะอยู่ในความครอบครองดูแลของจำเลย และในระหว่างอายุสัญญาเช่า

3. ช้างพังคุณตายเพราะตกจากเขาลงไปหงายท้องติดอยู่ในแอ่งอันเป็นเหตุสุดวิสัย

4. ช้างพังคุณมีราคา 12,000 บาท

คู่ความขอให้ศาลวินิจฉัยว่า จำเลยจะต้องรับผิดชดใช้ราคาช้างพังคุณให้โจทก์ตามฟ้องหรือไม่ เพราะในสัญญาเช่า ข้อสัญญาขัดกับบทบัญญัติของกฎหมาย และโจทก์จำเลยไม่ติดใจสืบพยานต่อไป

ศาลชั้นต้นวินิจฉัยว่า ข้อสัญญาไม่ขัดกับกฎหมาย จำเลยจำต้องรับผิดต่อโจทก์พิพากษาให้จำเลยใช้ค่าเสียหายเป็นเงิน 12,000 บาท

จำเลยอุทธรณ์ ศาลอุทธรณ์พิพากษายืน

จำเลยฎีกา

ศาลฎีกาเห็นว่า คดีนี้ โจทก์และจำเลยรับกันว่า ช้างพังคุณตายเพราะตกจากเขาลงไปหงายท้องติดอยู่ในแอ่ง อันเป็นเหตุสุดวิสัยตามหลักกฎหมายนั้น ลูกหนี้จะต้องรับผิดในการชำระหนี้ต่อเจ้าหนี้ต่อเมื่อเป็นการกระทำโดยเจตนาหรือประมาทของลูกหนี้ ถ้าการชำระหนี้กลายเป็นพ้นวิสัย เพราะพฤติการณ์อันใดอันหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นโดยเหตุสุดวิสัย ลูกหนี้ก็ไม่ต้องรับผิดชอบ และย่อมหลุดพ้นจากการชำระหนี้นั้น ตามนัยแห่งมาตรา 219 ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

ศาลฎีกาได้พิเคราะห์สัญญาเช่าที่โจทก์ได้ทำไว้กับจำเลยแล้วไม่มีข้อยกเว้นระบุไว้ว่าให้จำเลยต้องรับผิดชอบเมื่อช้างที่จำเลยเช่าไปตายเพราะเหตุสุดวิสัย ฉะนั้น จำเลยจึงไม่ต้องรับผิดใช้ค่าเสียหายแก่โจทก์ตามฟ้อง ฎีกาของจำเลยฟังขึ้น

พิพากษากลับ ให้ยกฟ้องโจทก์ ค่าฤชาธรรมเนียมและค่าทนายความทั้ง 3 ศาลให้เป็นพับ

หมายเลขคดีดำศาลฎีกา

แหล่งที่มา กองผู้ช่วยผู้พิพากษาศาลฎีกา